Τι αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι ως ιστορία στη σημερινή Ελλάδα;

Η επαφή μας με το παρελθόν και την ιστορία ξεκινάει από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Ιστορίες δόξας, μνημειώδεις μάχες, λαμπρές προσωπικότητες και αψεγάδιαστοι ηγέτες οι οποίοι καταλήγουν προδομένοι από δόλια συμφέροντα είναι το πλαίσιο στο οποίο μάθαμε την Ιστορία. Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι πρόκειται για «μικρά αθώα ψεματάκια» τα οποία είναι απαραίτητα ώστε να γίνουν κατανοητά τα γεγονότα στα παιδιά. Θυμάμαι την απορία που είχα κατά τα σχολικά μου χρόνια: «πως ένας λαός κατατρεγμένος από παντού, τον οποίο συχνά προδίδουν  οι ξένες δυνάμεις καταφέρνει ακόμη να επιβιώνει;» Οι απαντήσεις που έπαιρνα είτε ήταν ατεκμηρίωτες είτε είχαν να κάνουν με αόρατες-θεϊκές δυνάμεις, έτσι δεν έμενα ικανοποιημένος.

Όσο περνάνε τα χρόνια έχουμε τρεις επιλογές: της προσήλωσης σε όσα έχουμε μάθει, της ολικής αναθεώρησης ή ενός ιστορικού ρεφορμισμού ο οποίος εισάγει το νέο φλερτάροντας παράλληλα με το παλιό. Εάν για κάποιους η σοβαρή ιστορική έρευνα είναι μέρος των σπουδών τους αυτό δεν συμβαίνει στην πλειοψηφία του πληθυσμού η οποία εργάζεται, διασκεδάζει, ξεκουράζεται και δεν την απασχολεί το αν τα όσα έμαθε στο σχολείο είναι ακριβή ή όχι. Τις περισσότερες φορές μάλιστα, αυτή η πλειοψηφία αντιδρά  αρνητικά σε κάθε νέο αφήγημα το οποίο τις παρουσιάζεται ακόμη και όταν αυτό βασίζεται σε πλήθος αξιόπιστων ιστορικών πηγών. Η δεύτερη κατηγορία, η οποία είναι ικανή να κάνει την υπέρβαση και να έρθει σε ρήξη με το παρελθόν σπανίζει αφού, ακόμη και στα νεότερα μεταπολιτευτικά χρόνια, κάποιος που θα τολμούσε να αμφισβητήσει αξίες και ιδανικά, γεγονότα και μορφές που θεωρούνται «ιερά» για τον ελληνικό πολιτισμό, θα δυσκολευόταν να ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία. Αρκούμαστε λοιπόν σε έναν ιστορικό ρεφορμισμό.

Η πλειοψηφία του κόσμου έρχεται σε επαφή με το παρελθόν και την ιστορία με τρόπο που να  εξυπηρετεί την εκάστοτε ανάγκη του και το αφήγημά του («Μη με μπερδεύεις τώρα στα γεράματα», μου είπε μια ηλικιωμένη σε μια κουβέντα για την Μικρασιατική Καταστροφή). Μια τηλεοπτική παραγωγή που αφορά ένα ιστορικό θέμα θα βρει ευκολότερα πρόσβαση αν δεν θίγει κάποια πράγματα τα οποία «είναι καλύτερα να μην λέγονται». Στο διαδίκτυο από την άλλη, κάθε συζήτηση για την ιστορία, έχει πολλές πιθανότητες να καταλήξει σε «κανιβαλισμό». Στον χώρο των εντύπων τα πράγματα είναι αρκετά καλύτερα αλλά σε ένα κόσμο όπου λιγοστεύουν οι αναγνώστες αυτό δεν αφήνει περιθώρια να είμαστε αισιόδοξοι. Τέλος, θεσμοί και εκκλησία δεν χάνουν την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν την ιστορία κατά το δοκούν έτσι ώστε να εξυπηρετήσουν τις εκάστοτε βλέψεις τους.

Η ιστορική γνώση δεν πρέπει να ιδωθεί ως ένα ευχάριστο αφήγημα το οποίο, όλως περιέργως, δένει απόλυτα με τα όσα πιστεύει και υποστηρίζει ο αναγνώστης. Δεν είναι επίσης το καταφύγιο στο οποίο μπορεί να προσφεύγει πάντοτε όποιος αναζητά απαντήσεις. Η Ιστορία σπάνια έχει μόνο ευχάριστες πτυχές. Παρόλο που η σωστή της γνώση αποτελεί έναν πνευματικό πλούτο ο οποίος μπορεί να γίνει οδηγός για μια δύσκολη στιγμή, αυτό δεν σημαίνει ότι εγγυάται την λύση σύγχρονων προβλημάτων. Αντίθετα, όταν η αναφορά στο ιστορικό παρελθόν γίνεται από δημαγωγούς ή λαϊκιστές οι οποίοι δεν διστάζουν να χειραγωγήσουν τον κόσμο δείχνοντας του ένα "ένδοξο παρελθόν" (το οποίο μάλιστα τις περισσότερες φορές δεν υπήρξε) αυτό εύκολα οδηγεί σε αρνητικές έως καταστροφικές εξελίξεις.