Ο Λευτέρης Σταυριανός και ένα εγχειρίδιο "πολύ μπροστά"

«Αγώνας ανάμεσα στη Μόρφωση και στην καταστροφή»

Εισαγωγή

Η παραπάνω διαπίστωση είναι η κατακλείδα του βιβλίου Ιστορίας Α΄Λυκείου του Λευτέρη Σταυριανού (1913-2004) Ιστορία του ανθρώπινου γένους. Ένα βιβλίο στο οποίο δεν είναι διόλου δύσκολο να εντοπίσει κανείς κάποιο απόσπασμα το οποίο σήμερα θα προκαλούσε αντιδράσεις καθώς αυτό βρίθει τοιούτων. Ο Ελληνοκαναδός συγγραφέας δεν γράφει έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του την έγκριση από το υπουργείο παιδείας το οποίο ζητά εγχειρίδια που να καλλιεργούν στους μαθητές μια συνεκτική, ελκτική και συναισθηματικά φορτισμένη εθνική ταυτότητα (Αθανασιάδης, 1984, 377). Αντίθετα, καταθέτει τα όσα πιστεύει για έναν κόσμο πολυσύνθετο, αλληλοεξαρτώμενο, και ενίοτε σκληρό με σκοπό να αναπτύξει την κριτική σκέψη των μαθητών. Το ότι κατάφερε να αντέξει την δεκαετία του ΄80 τόσα χρόνια στις σχολικές αίθουσες είναι αξιοσημείωτο αφού, 35 χρόνια μετά, νομίζω πως δύσκολα θα έφτανε σε αυτές.

Αρχικά σκόπευα να ασχοληθώ με το απόσπασμα  της σ.60 του 3^ου κεφαλαίου, όπου ο Σταυριανός καταγγέλλει τον αντιδραστικό ρόλο των ιερατείων και των θρησκειών διαμέσου των αιώνων, τελικά όμως αποφάσισα να εστιάσω σε κάτι περισσότερο πολιτικό και σύγχρονο. Πιο συγκεκριμένα, στο 5^ο  κεφάλαιο όπου μετά από μια μικρή εισαγωγή που ξεκινάει από τη σ. 137 της ενότητα 3^Α για τις «Φτωχές χώρες σε έναν πλούσιο κόσμο», φτάνουμε στις σσ. 141-144 όπου αναφέρεται δίχως περιστροφές ο δόλιος ρόλος των Η.Π.Α. και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (Δ.Ν.Τ.). Η μοναδική και αδιαμφισβήτητη υπερδύναμη της εποχής από την μια και ο μεγαλύτερος χρηματοπιστωτικός οργανισμός από την άλλη[1].

Προσπαθώντας λοιπόν να φανταστώ[2] ποιες θα ήταν οι αντιδράσεις που θα συναντούσε αυτό το βιβλίο στην Ελλάδα του σήμερα με αυτό το πολιτικό σκηνικό και τη δεδομένη κοινωνικοπολιτική κατάσταση, αρχικά πιστεύω πως θα άφηνε αμήχανη την πολιτική ηγεσία. Αυτό γιατί, σε αντίθεση με κάτι άλλο πιο χειροπιαστό όπως π.χ. κάποιες «επιθέσεις» στην θρησκεία, στο τρίσημο σχήμα, στις δόξες και στα τραύματα, επιθέσεις δηλαδή που ενεργοποιούν ευρύτερα αντανακλαστικά, αυτή η αναφορά του Σταυριανού στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είναι κάτι που ενοχλεί τους Έλληνες πολίτες.[3] Θα έπρεπε λοιπόν η κυβέρνηση και διάφοροι κύκλοι που αντιδρούν για το βιβλίο να βρουν αφορμές για την απόσυρσή του.

Λευτέρης Σταυριανός (1913-2004)

Εικάζω πως ίσως δημιουργούνταν κάποιοι επικοινωνιακοί αντιπερισπασμοί με αφορμή άλλα θέματα όπως ο προσανατολισμός του βιβλίου προς την παγκόσμια ιστορία μειώνοντας με αυτό τον τρόπο σελίδες από τις μεγάλες στιγμές, τις δόξες και τα τραύματα του ελληνισμού[4]. Σίγουρα δεν θα περνούσαν απαρατήρητα και τα όσα ο Σταυριανός αναφέρει για τον ρόλο των θρησκειών. Δεν είναι και λίγο να ισχυρίζεσαι πως όλα τα κεκτημένα δικαιώματα, πολιτικά, οικονομικά και εκκλησιαστικά συμφέροντα ενώνονταν κάθε φορά, για να συντρίψουν τους επαναστάτες και πως όλα τα ιερά κείμενα, μεταξύ των οποίων και η Αγία Γραφή, χρησιμοποιήθηκαν για να διδάξουν πίστη και υπακοή πατάσσοντας τους φτωχούς οι οποίοι έτρεμαν την κόλαση (Σταυριανός, 1984, 60-61).

Στην προσπάθεια αποδόμησης του βιβλίου θα υπήρχαν αρκετοί πρόθυμοι. Όπως είδαμε και στις προηγούμενες εργασίες μας, κάθε φορά που υπάρχει υποψία αμφισβήτησης της «ελληνικότητας» ενός βιβλίου, τα αντανακλαστικά συντηρητικών, εθνικιστικών και θρησκευτικών κύκλων λειτουργούν άριστα. Θα υπήρχαν οι γνωστές κατηγορίες για «μειοδοτικά», «κομμουνιστικά» και «νεοταξικά» εγχειρίδια. Τις φωνές (καλύτερα κραυγές) αυτών των κύκλων θα αναπαρήγαγαν πρόθυμα τα ΜΜΕ ενώ οι επιστημονικές φωνές θα χάνονταν στο διαδίκτυο σε άρθρα χαμηλής επισκεψιμότητας.

Συμπεράσματα

Ο Σταυριανός προσέφερε στους μαθητές ένα βιβλίο ιστορίας το οποίο κανείς εδώ τότε δεν μπορούσε τότε να διανοηθεί (Παληκίδης, 2015). Βιβλίο που υπενθυμίζει στους μαθητές πως είναι πολίτες του κόσμου και πως η μελέτη του παρελθόντος,  «... συμβάλει στη μόρφωση, για να αποφευχθεί η καταστροφή» (Σταυριανός, 1984, 173). Ίσως γνώριζε πως το πόνημά του δεν θα μακροημέρευε, ίσως μάλιστα να μην πίστευε πως θα κρατούσε ούτε και τόσο που κράτησε. Για όσους δεν αντιλαμβάνονται την Ιστορία ως αφήγηση εθνικών μύθων ούτε σκοπεύουν να τη χειραγωγήσουν για να εξυπηρετήσουν δικούς τους ιδιοτελείς σκοπούς, η αξία του εγχειριδίου, όχι μόνο δεν μειώνεται από την απόσυρσή του, αλλά αντίθετα αυξάνεται αν σκεφτεί κανείς ποιες ήταν οι δυνάμεις που το πολέμησαν.

Βιβλιογραφία

Αθανασιάδης, Χ. (2018) «Η Ιστορία του ανθρώπινου γένους (Λευτέρης Σταυριανός, 1984). Δοκιμάζοντας τα όρια της ανοχής», στο Πηνελόπη Πετσίνη και Δημήτρης Χριστόπουλος (επιμ.), Λεξικό λογοκρισίας στην Ελλάδα, Αθήνα, Καστανιώτης, σ. 377-381.

Παληκίδης, Α. (2015)  «Απαντήσεις στα γιατί και τα πώς της σημερινής κρίσης από ένα εγχειρίδιο που πολεμήθηκε». https://tvxs.gr/news/blogarontas/oi-apantiseis-sta-giati-kai-ta-pos-tis-simerinis-krisis-apo-ena-sxoliko-egxeiridio-&dr=tvxsmrstvxs (Ημ. πρόσβασης 13 Απριλίου 2020)

Σταυριανός, Λ. (1984^Α). «Ιστορία του ανθρώπινου γένους», Α λυκείου, Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων.

---

[1] Πιο συγκεκριμένα, ο Σταυριανός αναφέρει στη σ. 144 πως «Οι ΗΠΑ επιδιώκοντας να κρατήσουν ζωτικές τις ισορροπίες στην περιοχή στηρίζουν τα δικτατορικά καθεστώτα της περιοχής (Ελ Σαλβαντόρ) στρατιωτικά και οικονομικά, ενώ ταυτόχρονα συμβάλλουν – ή και καθοδηγούν –στις αποσταθεροποιητικές ενέργειες κατά των καθεστώτων που προκύψαν από την πτώση δικτατορικών καθεστώτων (Νικαράγουα). Στην προηγούμεση σελίδα (143) υπάρχει μάλιστα πίνακας με παραδείγματα καταπιεστικών κυβερνήσεων που υποστηρίζει μέσω χρηματοδότησης το ΔΝΤ το οποίο στο μεγαλύτερό του μέρος απαρτίζεται από μέλη ΗΠΑ.

[2] Γράφω «να φανταστώ» καθότι όλη η εργασία μου είναι μια εκτίμηση των όσων θα συνέβαιναν σήμερα.

[3] Ήδη από την πτώση της δικτατορίας αλλά και από την μετέπειτα διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, υπάρχει μια σημαντική μερίδα του κόσμου με αντιαμερικανικά αισθήματα, κάτι που δεν είναι αποκλειστικά ελληνικό φαινόμενο.

[4] Μομφή η οποία, όπως είδαμε τις προηγούμενες εβδομάδες, είναι κοινό σημείο σε πολλές από τις περιπτώσεις βιβλίων που αποσύρθηκαν.