Ημερολόγια και Ημερολογιακή Μεταρρύθμιση

Αναζητώντας στο διαδίκτυο μια ολοκληρωμένη δουλειά για τα ημερολόγια και την ημερολογιακή μεταρρύθμιση, εντόπισα μια αξιόλογη παρουσίαση του κου Πολυχρόνη Σ. Καραγκιοζίδη M.Sc Χημικός – Σχολικός Σύμβουλος την οποία και παραθέτω: 

ΠΡΟΑΠΑΙΤΟΥΜΕΝΕΣ ΓΝΩΣΕΙΣ

Για την πληρέστερη κατανόηση των όσων θα εκθέσω στη συνέχεια, είναι απαραίτητο να δοθούν οι παρακάτω απλοί ορισμοί:

Έτος: Είναι μια μονάδα μέτρησης χρόνου. Τα έτη είναι τρία: δύο πραγματικά και ένα συμβατικό.

Αστρικό έτος: είναι η χρονική διάρκεια μιας πλήρους περιφοράς της Γης γύρω από τον Ήλιο. Η διάρκειά του είναι 365,25636 ημέρες.

Τροπικό έτος: είναι η χρονική διάρκεια μιας πλήρους εναλλαγής των εποχών. Η διάρκειά του είναι 365,242199 ημέρες.

Τα ημερολόγια είναι κατασκευασμένα με βάση το τροπικό έτος, διότι αυτό γίνεται αντιληπτό στο ευρύ κοινό λόγω της εναλλαγής των εποχών. Το αστρικό έτος χρησιμοποιείται μόνον από του αστρονόμους.

Επειδή η διάρκεια του τροπικού έτους δεν αντιστοιχεί σε ακέραιο αριθμό ημερών, προέκυψε η ανάγκη καθιέρωσης του «πολιτικού έτους».

Πολιτικό έτος: πρόκειται για συμβατικό έτος ακεραίου αριθμού ημερών, τόσων ώστε, σε διάστημα πολλών ετών, ο αριθμός των πολιτικών ετών που θα έχουν καταμετρηθεί, να ταυτίζεται με τον αριθμό των τροπικών ετών που θα έχουν πραγματικά διανυθεί. Για τον λόγο αυτό το πολιτικό έτος δεν έχει σταθερό αριθμό ημερών. Στην εποχή μας ο αριθμός των ημερών του πολιτικού έτους είναι άλλοτε 365 και άλλοτε 366.

Ημερολόγιο: είναι σύστημα ομαδοποίησης των ημερών του πολιτικού έτους, σύμφωνα με τις συνήθειες και παραδόσεις των λαών.

Με το ημερολόγιο επιδιώκεται η εναρμόνιση της φυσικής διάρκειας του τροπικού έτους με την κατά συνθήκη διάρκεια του πολιτικού έτους.

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΣΗΜΕΡΙΝΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΑΡΧΑΙΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΙΝ ΤΟ 700 πχ

Το σημερινό ημερολόγιο είναι μετεξέλιξη ενός ατελούς αρχαίου ρωμαϊκού ημερολογίου, το οποίο ίσχυε μέχρι το 700 π.χ.  Ήταν χωρισμένο σε 10 μήνες και είχε ολική διάρκεια 304 ημερών. Το πολιτικό έτος ξεκινούσε περίπου την 1^η Μαρτίου και τελείωνε την 30^η Δεκεμβρίου. Δεν περιελάμβανε δηλαδή μια περίοδο του έτους περίπου δύο μηνών, ίσως διότι κατά την χειμερινή αυτή περίοδο, οι ρωμαίοι δεν είχαν αγροτικές ή πολεμικές δραστηριότητες.

Αρχικά οι μήνες είχαν τα ονόματα της αριθμητικής τους τάξης. Ο πρώτος ονομαζόταν πρώτος, ο δεύτερος δεύτερος κτλ. Οι ρωμαίοι όμως σχετικά νωρίς αντικατέστησαν τα ονόματα των τεσσάρων πρώτων μηνών με ονόματα θεοτήτων ως εξής: Ο πρώτος μήνας ονομάσθηκε Martius από το όνομα του θεού του πολέμου Mars (Άρης). Ο δεύτερος ονομάσθηκε Aprilis από το ρήμα aperito που σημαίνει ανοίγω. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή το όνομα Aprilis προέρχεται από τη λαϊκή ονομασία του θεού Απόλλωνα Aperta. Ο τρίτος ονομάσθηκε Majus από το όνομα της θεάς της γονιμότητας Maja. Ο τέταρτος ονομάσθηκε Junius, από το όνομα της θεάς Juno (Ήρα). Οι υπόλοιποι μήνες εξακολουθούσαν να έχουν τα ονόματα της αριθμητική τους τάξης: Quintilis (πέμπτος), Sextilis (έκτος), September (έβδομος) κτλ.

ΑΡΧΑΙΟ ΡΩΜΑΪΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΠΡΙΝ ΤΟ 700 πχ
	Ονομασία μηνών	Διάρκεια σε ημέρες
1	Martius	31
2	Aprilis	30
3	Majus	31
4	Junius	30
5	Quintilis	31
6	Sextilis	30
7	September	30
8	October	31
9	November	30
10	December	30
Ολική διάρκεια 304 ημέρες

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ NUMA

Το 700 πχ (δηλαδή το 53 από κτήσεως Ρώμης, κτήση Ρώμης 753), ο βασιλιάς της Ρώμης Numa Pompilius, θέσπισε ένα άλλο ημερολόγιο, γνωστό στη ιστορία ως ημερολόγιο του Numa, το οποίο επιβλήθηκε σε όλον σχεδόν το γνωστό κόσμο, όταν η Ρώμη έγινε κοσμοκράτειρα.

Ο Numa ήταν ο πρώτος «Μέγας Αρχιερέας» (Pontifex Maximus). Μια από τις αρμοδιότητες του Μεγάλου Αρχιερέα, ήταν το δικαίωμα της τροποποίησης των ημερολογίων. Τον τίτλο αυτό τον διατήρησαν οι εκάστοτε ανώτατοι άρχοντες της Ρώμης, στη αρχή οι βασιλείς και στη συνέχεια οι αυτοκράτορες. Τον 4^ο αιώνα μχ, ο αυτοκράτωρ Γρατιανός, παρεχώρησε τον τίτλο του  ’’Pontifex Maximus” στον εκάστοτε Πάπα.

Ο Numa προσέθεσε στο παλιό Ρωμαϊκό ημερολόγιο δύο μήνες. Τον Ιανουάριο ως 11^ο και τον Φεβρουάριο ως 12^ο. Το όνομα Ιανουάριος προήλθε από την Ρωμαϊκή θεότητα Ιανός, που ήταν ο θεός της αρχής των πάντων. Το δε όνομα Φεβρουάριος από το όνομα της χθόνιας θεότητας Φεβρουάρα.

Η συνολική διάρκεια των 12 αυτών μηνών ήταν 354 ημέρες, δηλαδή μικρότερη κατά 11 – 12 ημέρες από την υπολογισθείσα διάρκεια του τροπικού έτους. Για τον λόγο αυτόν ανά διετία προσέθεταν, μετά από τον Φεβρουάριο, που όπως αναφέρθηκε τότε ήταν ο τελευταίος μήνας, και 13^ο μήνα γνωστό ως «εμβόλιμο μήνα» (mensis interkalaris), του οποίου η διάρκεια ήταν άλλοτε 22 και άλλοτε 23 ημέρες.

Οι μήνες είχαν διάρκεια 29 ή 31 ημέρες, εκτός από τον Φεβρουάριο και τον εμβόλιμο.

Το 153 πχ (δηλαδή το 600 από κτήσεως Ρώμης), ο Ιανουάριος έγινε ο πρώτος μήνας του πολιτικού έτους και ο Δεκέμβριος ο τελευταίος. Οι ονομασίες των μηνών παρέμειναν, παρ’ όλον ότι δεν ανταποκρίνονταν πλέον στην αριθμητική τους τάξη. Ο εμβόλιμος όμως μήνας εξακολουθούσε να τοποθετείται μετά από τον Φεβρουάριο.

Το ημερολόγιο του Νουμά υπέστη και άλλες τροποποιήσεις με κυριώτερες εκείνες του έλληνα αστρονόμου Κλεόστρατου του Τενέδιου. Οι τροποποιήσεις αυτές αφορούσαν τον εμβόλιμο μήνα και συγκεκριμένα πότε θα έχει 22 και πότε 23 ημέρες. Ο Κλεόστρατος υπολόγισε τη διάρκεια του τροπικού έτους σε 365 ημέρες και ένα τέταρτο ημέρας, όσες ακριβώς και ο Σωσηγένης, (στον οποίο θα αναφερθώ στη συνέχεια) το 46 πχ. Αν οι οδηγίες του είχαν εφαρμοσθεί σωστά, δεν θα υφίστατο η αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης η οποία είναι γνωστή ως Ιουλιανό ημερολόγιο. Πλην όμως οι εκάστοτε βοηθοί του Μεγάλου Αρχιερέα, είτε παρερμηνεύοντας τις υποδείξεις του Κλεόστρατου, είτε για λόγους προσωπικών συμφερόντων, δεν ακολουθούσαν τις υποδείξεις του, με αποτέλεσμα το πολιτικό έτος να έχει στην πράξη 365 ημέρες και ένα όγδοο της ημέρας. Αυτό είχε ως συνέπεια μέχρι το έτος 46 πχ, το ημερολόγιο να αποκλίνει κατά 80 ημέρες, με αποτέλεσμα χειμωνιάτικες εορτές να εορτάζονται το φθινόπωρο.  

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ NUMA POMPILIUS 700 πχ				ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ NUMA POMPILIUS μετά το153 πχ
Αύξων αριθμός μήνα	Ονομασία μήνα	Διάρκεια σε ημέρες		Αύξων αριθμός μήνα	Ονομασία μήνα	Διάρκεια σε ημέρες
1	Martius	31		1	Januarius	29
2	Aprilis	29		2	Februarius	28
3	Majus	31		3	Martius	31
4	Junius	29		4	Aprilis	29
5	Quintilis	31		5	Majus	31
6	Sextilis	29		6	Junius	29
7	September	29		7	Quintilis	31
8	October	31		8	Sextilis	29
9	November	29		9	September	29
10	December	29		10	October	31
11	Januarius	29		11	November	29
12	Februarius	28		12	December	29
Ανά διετία προσθήκη 13ου μήνα με διάρκεια άλλοτε 22 και άλλοτε 23 ημερών

ΙΟΥΛΙΑΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Για τους παραπάνω λόγους ο αυτοκράτωρ Ιούλιος Καίσαρ, με την ιδιότητα του pontifex maximus, με βάση την οποία είχε τη δικαιοδοσία να επεμβαίνει και να τροποποιεί τα ημερολόγια, το 46 πχ (δηλαδή το 707 από κτήσεως Ρώμης), ανέθεσε στον έλληνα αλεξανδρινό αστρονόμο Σωσηγένη να κατασκευάσει ένα τελειότερο ημερολόγιο και να το εναρμονίσει με το ημερολόγιο του Numa. Το ημερολόγιο αυτό, ονομάσθηκε Ιουλιανό, επειδή το θέσπισε ο αυτοκράτωρ Ιούλιος Καίσαρ. Σήμερα είναι γνωστό και ως παλαιό ημερολόγιο.

Ο Σωσηγένης υπολόγισε τη διάρκεια του τροπικού έτους σε 365,25 ημέρες. Καθιέρωσε τη διάρκεια του πολιτικού έτους σε 365 ημέρες και ανά τετραετία σε 366 ημέρες. Κατήργησε τον εμβόλιμο μήνα και καθιέρωσε εμβόλιμη ημέρα ανά τετραετία, η οποία έμπαινε ως τριακοστή ημέρα στον μήνα Φεβρουάριο. Η εμβόλιμη αυτή ημέρα στα πρώτα χρόνια εφαρμογής του Ιουλιανού ημερολογίου, έμπαινε «μετά την έκτη ημέρα προ των καλενδών του Μαρτίου», ονομαζόταν «δις έκτη ημέρα» και το έτος που είχε δις έκτη ημέρα, ονομαζόταν δίσεκτο. Ο χαρακτηρισμός αυτός εξακολουθεί να υφίσταται και σήμερα για τα έτη των 366 ημερών. Καλένδες ονομαζόταν η πρωτομηνιά.

Στο έτος 46 πχ (707 από κτήσεως Ρώμης) προστέθηκαν οι 80 ημέρες οι οποίες είχαν πραγματικά διανυθεί, αλλά δεν είχαν καταμετρηθεί. Έτσι το έτος αυτό είχε διάρκεια 445 ημέρες και έμεινε γνωστό στην ιστορία ως έτος συγχύσεως (annus confusionis).

Ο Σωσηγένης ανακατένειμε τον αριθμό των ημερών των μηνών, ώστε αυτοί να εναλλάσσονται σε διάρκεια, 30 και 31 ημερών, πλην του Φεβρουαρίου ο οποίος είχε 29 ημέρες στα κοινά και 30 ημέρες στα δίσεκτα έτη.

Το 44 πχ (709 από κτήσεως Ρώμης) μετά την δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα, ο Μάρκος Αντώνιος μετονόμασε τον μήνα Quintilis σε Ιούλιο, προς τιμήν του μεγάλου στρατηλάτη και αναμορφωτή του ημερολογίου.

Το 8 πχ (746 από κτήσεως Ρώμης)  ο μήνας Sextilis ονομάσθηκε Αύγουστος. Ο τίτλος αυτός ήταν τιμητική προσηγορία του αυτοκράτορα Οκταβιανού. Το 4 π.Χ. ο Οκταβιανός αφήρεσε μια ημέρα από τον Φεβρουάριο και την προσέθεσε στον μήνα που έφερε πλέον το όνομά του, οπότε οι διάρκειες των μηνών σε ημέρες άλλαξαν και πάλι, όπως φαίνεται στους πίνακες που ακολουθούν.

ΙΟΥΛΙΑΝΟ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 45 π.X				ΙΟΥΛΙΑΝΟ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 44 π.X.
Αύξων αριθμός μήνα	Μήνας	Διάρκεια σε ημέρες		Αύξων αριθμός μήνα	Μήνας	Διάρκεια σε ημέρες
1	Januarius	31		1	Januarius	31
2	Februarius	29 - 30		2	Februarius	29 - 30
3	Martius	31		3	Martius	31
4	Aprilis	30		4	Aprilis	30
5	Majus	31		5	Majus	31
6	Junius	30		6	Junius	30
7	Quintilis	31		7	Julius	31
8	Sextilis	30		8	Sextilis	30
9	September	31		9	September	31
10	October	30		10	October	30
11	November	31		11	November	31
12	December	30		12	December	30

ΙΟΥΛΙΑΝΟ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 8 π.X				ΙΟΥΛΙΑΝΟ  ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 4 π.X. (τελική μορφή)
Αύξων αριθμός μήνα	Μήνας	Διάρκεια σε ημέρες		Αύξων αριθμός μήνα	Μήνας	Διάρκεια σε ημέρες
1	Januarius	31		1	Januarius	31
2	Februarius	29 - 30		2	Februarius	28 - 29
3	Martius	31		3	Martius	31
4	Aprilis	30		4	Aprilis	30
5	Majus	31		5	Majus	31
6	Junius	30		6	Junius	30
7	Julius	31		7	Julius	31
8	Augustus	30		8	Augustus	31
9	September	31		9	September	30
10	October	30		10	October	31
11	November	31		11	November	30
12	December	30		12	December	31

Μετά από την ανάληψη της εξουσίας από τον Τιβέριο, η σύγκλητος για να τον τιμήσει, μετονόμασε τον μήνα Σεπτέμβριο σε Τιβέριο. Ο Τιβέριος όμως ως συνετός αυτοκράτωρ, δεν απεδέχθει την τιμή αυτή και έτσι σταμάτησαν οι μετονομασίες των μηνών. Κάποιοι άλλοι αυτοκράτορες μετά τον Τιβέριο προσπάθησαν να καθιερώσουν τα ονόματά τους σε διάφορους μήνες, όπως οι Νέρων, Κόμοδος, Κλαύδιος, Αμαζόνιος. Οι αρχικές ονομασίες όμως των μηνών αυτών επανέρχονταν μετά από τον θάνατο ή την απομάκρυνσή τους από την εξουσία.

Το Ιουλιανό ημερολόγιο δεν ήταν και αυτό τέλειο, διότι η διάρκεια των 365,25 ημερών, είναι μεγαλύτερη από τη διάρκεια του τροπικού έτους. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μετά την εφαρμογή του, να συμβαίνει το αντίστροφο από αυτό που συνέβαινε με το ημερολόγιο του Numa.

Συγκεκριμένα η διάρκεια των 365,25 ημερών, είναι μεγαλύτερη κατά 

365,25 - 365,242199 = 0,007801 ημέρες ή 674 δευτερόλεπτα, από την πραγματική διάρκεια του τροπικού έτους. Επομένως αποκλίνει κατά μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Έτσι μέχρι το έτος 1582 είχαν καταμετρηθεί επιπλέον 10 ημέρες χωρίς να έχουν διανυθεί.

ΓΡΗΓΟΡΙΑΝΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ

Αν και το σφάλμα του Ιουλιανού ημερολογίου είχε επισημανθεί από διάφορους αστρονόμους ήδη από τον 3^ο αιώνα μχ έπρεπε να φτάσει το έτος 1582 ώστε ο πάπας Γρήγορος  ο 13^ος με την ιδιότητα του ’’Pontifex Maximus” να θεσπίσει το Γρηγοριανό ημερολόγιο (νέο ημερολόγιο) το οποίο ήταν πνευματικό δημιούργημα του καλαβριανού αστρονόμου και ιατρού Luitzi Lilio.

O Luitzi Lilio υπολόγισε τη διάρκεια του τροπικού έτους σε 365,2425 ημέρες.  Η διάρκεια αυτή είναι μεγαλύτερη από την πραγματική διάρκεια του τροπικού έτους μόνον κατά: 365,2425 – 365,242199 = 0,000301 ημέρες ή 26 δευτερόλεπτα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το ημερολόγιο αυτό να αποκλίνει κατά μία ημέρα κάθε 3320 χρόνια.

Ο  Luitzi Lilio διατήρησε τις διάρκειες των μηνών καθώς και το θεσμό των δίσεκτων ετών. Τα περιόρισε όμως κατά 3 σε διάστημα 400 ετών, με τον εξής κανόνα: ”δεν είναι δίσεκτα τα έτη που αντιστοιχούν σε ακέραιο αριθμό αιώνων, εκτός από εκείνα που διαιρούνται με το 400”. Για το χρονικό διάστημα των 400 ετών, από το 1600 μέχρι το 2000, έτη που αντιστοιχούν σε ακέραιο αριθμό αιώνων είναι τα 1700, 1800, 1900 και 2000. Από αυτά δεν είναι δίσεκτα τα τρία έτη 1700, 1800 και 1900. Το έτος 2000 εξαιρείται από τον κανόνα και επομένως είναι δίσεκτο, διότι διαιρείται με το 400. Αυτή είναι και η μόνη ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο ημερολογίων: Σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο σε διάστημα 400 ετών ο αριθμός των δισέκτων ετών είναι 100, ενώ σύμφωνα με το Γρηγοριανό είναι 97.

Επίσης, για να εναρμονίσει το Ιουλιανό ημερολόγιο (παλαιό), με το Γρηγοριανό (νέο), αφήρεσε από το έτος 1582 τις 10 ημέρες οι οποίες είχαν καταμετρηθεί χωρίς να έχουν διανυθεί. Η αλλαγή έγινε ως εξής: Μετά την Πέμπτη 4 Οκτωβρίου του παλαιού ημερολογίου, ακολούθησε η Παρασκευή 15 Οκτωβρίου του νέου ημερολογίου.

Η διαφορά παλαιού και νέου ημερολογίου ανέρχεται σήμερα στις 13 ημέρες και την 14/3/2100 θα φθάσει στις 14, καθώς το έτος 2100 σύμφωνα με το Ιουλιανό ημερολόγιο θα είναι δίσεκτο και επομένως ο Φεβρουάριος θα έχει 29 ημέρες, ενώ σύμφωνα με το Γρηγοριανό ημερολόγιο δεν θα είναι δίσεκτο, διότι αντιπροσωπεύει ακέραιο αριθμό αιώνων και δεν διαιρείται με το 400.

Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ
Ονομασία ημερολογίου	Πνευματικός δημιουργός	Προβλεπόμενη διάρκεια τροπικού έτους σε ημέρες	Περίοδος  εφαρμογής
Νουμά	; (*)	~ 365	700 πχ – 46 πχ
Ιουλιανό	Σωσηγένης	365.25	45 πχ – 1582 μχ
Γρηγοριανό	Lilio	365.2425	1582μχ - σήμερα
Πραγματική διάρκεια τροπικού έτους: 365,242199 ημέρες (*) Ο Νουμά κατονόμασε ως πνευματικό δημιουργό τη θεότητα Ηγερία

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΔΙΑΜΑΧΗ ΠΑΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΝΕΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ

Η ορθότητα ενός ημερολογίου ανήκει στη δικαιοδοσία της αστρονομίας και των μαθηματικών, δηλαδή της επιστήμης. Στη δικαιοδοσία της θρησκείας ανήκουν τα εορτολόγια.