Εορτασμός των Χριστουγέννων. Η κοινωνική λειτουργία και οι στόχοι μιας επινοημένης παράδοσης.

Ο εορτασμός των Χριστουγέννων και τα έθιμα που συνοδεύουν εκείνες τις εορταστικές ημέρες είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας παράδοσης η οποία διαμορφώθηκε αρκετά πρόσφατα. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο, ο Άγιος Βασίλης με τη μορφή του Santa Claus ο οποίος μοιράζει δώρα στα (καλά) παιδιά και τα γλυκίσματα είναι οι πρωταγωνιστές των ημερών. Όλα τα παραπάνω καθιερώθηκαν μόλις λίγες δεκαετίες νωρίτερα στη σύγχρονη Ελλάδα παρόλο που στις αντιλήψεις μας φαντάζουν να έρχονται «από ανέκαθεν».

Ο γενειοφόρος γέροντας με τη κόκκινη στολή είναι μια λαογραφική φιγούρα η οποία μετά από πολλές παρεμβάσεις σταθεροποιήθηκε σε αυτό που γνωρίζουμε, το έλατο, παρά το ότι απουσίαζε ως είδος από τον τόπο τον οποίο φέρεται να γεννήθηκε ο Χριστός, αντικατέστησε τον προηγούμενο διάκοσμο των σπιτιών. Τα γλυκίσματα ποικίλαν από περιοχή σε περιοχή προτού τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες μονοπωλήσουν το ενδιαφέρον των καταναλωτών. Τα παραδοσιακά τραγούδια επίσης παρουσίαζαν μεγάλη ποικιλία προτού ομογενοποιηθούν σε 5-6 μελωδίες πολλές από αυτές διεθνείς.

Η κοινωνική λειτουργία και ο στόχος αυτής της επινοημένης παράδοσης είναι ότι, με την αρτιότητα του «σκηνικού» της και το εύπεπτό της μήνυμα, καταφέρνει να λειτουργεί συσπειρωτικά (κάτι αντίστοιχο με τις εθνικές επετείους) όχι μόνο στον ελληνικό πληθυσμό αλλά στο σύνολο του δυτικού κόσμου. Τα Χριστούγεννα γιορτάζονται εξίσου λαμπρά, στις βορειοευρωπαϊκές χώρες οι οποίες απαρτίζονται από μεγάλο ποσοστό άθεων. Η θρησκευτική πλευρά της γιορτής περιορίστηκε σημαντικά και έγινε μια αμιγώς εμπορική περίοδος η οποία συνδυάστηκε με δώρα, οικογενειακά γεύματα και γενικότερα (υπερ)κατανάλωση. Η εκκλησία μη μπορώντας να αντιδράσει προσπάθησε να οικειοποιηθεί μέρος της δημοφιλίας της.

Μια άλλη κοινωνική λειτουργία που επιτελεί αυτή η επινοημένη παράδοση είναι η οικονομική. Μπορεί η γιορτή των Χριστουγέννων να περιορίζεται στην 25^η Δεκέμβρη (σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο), αλλά οι εορταστικές ημέρες αφορούν σχεδόν το σύνολο του τελευταίου μήνα ο οποίος διαμορφώνεται με αυτό τον τρόπο ως ο εμπορικότερος του έτους. Οι επιχειρήσεις, ιδιαίτερα τον καιρό της κρίσης, προσπαθούν να «βγάλουν τα σπασμένα». Προτού μάλιστα την κατάργηση των δώρων από διάφορες κοινωνικές ομάδες ο Δεκέμβρης ήταν συνυφασμένος με τον επιπλέον μισθό, την υπερτιμολόγηση κάποιων υπηρεσιών (κουρεία, εστίαση). Συνεπώς είναι ένας μήνας ο οποίος φέρνει χαμόγελα στα πρόσωπα των περισσοτέρων και ιδιαίτερα στα παιδιά τα οποία οι περισσότεροι πασχίζουν να κάνουν ευτυχισμένα.

Μιλώντας για χαμόγελα, οι γιορτές των Χριστουγέννων έχουν και μια κοινωνική διάσταση. Λίγο το κρύο κλίμα των ημερών μας το οποίο έχει σαν αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται η οικογένεια περισσότερο, λίγο η θρησκευτική κατάνυξη των ημερών, οι ανταλλαγές ευχών δημιουργούν ένα κλίμα ρομαντικό και μετριάζονται κάπως τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Όντας λοιπόν μια γιορτή που αφορά σχεδόν το σύνολο του δυτικού κόσμου, ο σύγχρονος εορτασμός των Χριστουγέννων επιβλήθηκε πάνω στην κάθε τοπική παράδοση και έθιμο της ελληνικής επικράτειας τα οποία τείνει σταδιακά να εξαφανίσει.